Słowniczek

Treść

LITERA "A"

ABSOLUCJA - (rozgrzeszenie) - udzielane przez kapłana w sakramencie pokuty odpuszczenie grzechów.

ABSYDA - patrz. APSYDA

ADORACJA - oddanie czci, uwielbienie, uniżenie się przed Bogiem, hołd oddawany Bogu.

ADWENT - czas przygotowania do świąt Bożego Narodzenia, a także oczekiwanie na przyjście Chrystusa przy końcu czasów (paruzja).

AGNUS DEI - "Baranek Boży"

AKOLITA - posługujący w liturgii (przygotowuje ołtarz i dary ofiarne oraz pomaga w Rozdawaniu Komunii Świętej)

AKOLITKI - lichtarze z płonącymi świecami używane w czasie czytania Ewangelii oraz w procesjach niesione obok krzyża.

ALBA - długa, biała szata liturgiczna (kapłana i służby liturgicznej w czasie liturgii), symbolizująca łaskę chrztu św.

ALUMN - student Seminarium Duchownego, potocznie kleryk.

AMBONA - miejsce do czytań biblijnych oraz wygłaszania homilii (kazań), dziś najczęściej pulpit zwany ambonką usytuowany w prezbiterium.

AMEN - uroczyste potwierdzenie: "Niech tak się stanie!" lub "Tak, wierzę w to!"

AMPUŁKI - są to naczynia liturgiczne w kształcie małych dzbanuszków, w których podaje się wino i wodę do Mszy Świętej.

ANIOŁ PAŃSKI - modlitwa odmawiana rano, w południe i wieczorem dla uczczenia Wcielenia Bożego i macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny.

ANTYFONA - refren rozpoczynający i kończący psalm w liturgii godzin, używany też podczas Mszy Świętej i w nieszporach.

APOKRYFY - księgi wczesnochrześcijańskie tematycznie związane z Pismem Świętym (często zawierają opisy z życia Pana Jezusa).

APOSTOLAT - urząd głoszenia Ewangelii i posługa sakramentalna (duchownego), w przypadku świeckich - czynne zaangażowanie w Kościele poprzez przykład życia i modlitwę.

APOSTOŁ - najbliższy współpracownik Jezusa (świadek całego czasu, "kiedy Pan Jezus przebywał z nami... aż do dnia, w którym został wzięty od nas do nieba "Dz 1,21n).

APSYDA - półkolista wnęka w ścianie kościoła lub kaplicy, występuje zwykle w niej miejsce na tabernakulum lub krzesła dla kapłana.

ARCHIDIECEZJA - jednostka terytorialna administracji kościelnej.

ARCYBISKUP - tytuł biskupa stojącego na czele archidiecezji (metropolii).

ASCEZA - ćwiczenie się w cnocie.

ASPERSJA - liturgiczne pokropienie wiernych wodą święconą jako przypomnienie chrztu, jego skutków i zobowiązań.

ASYSTA - diakon lub dwaj diakoni towarzyszący biskupowi bądź kapłanowi w uroczystej celebracji (lub ministranci asystujący głównemu celebransowi).

AUDIENCJA - wcześniej uzgodnione oficjalne spotkanie z ważną osobistością.

AUREOLA - koło otaczające głowy świętych (symbolizujące świętość).

LITERA "B"

BALDACHIM - ozdobny daszek lub ozdobna osłona z materiału nad godnymi czci miejscami i osobami, przede wszystkim jako osłona niesiona nad Najświętszym Sakramentem, także nakrycie ołtarza lub tronu.

BAPTYSTERION - z języka greckiego chrzcielnica.

BAPTYSTERIUM - wolno stojąca kaplica chrzcielna lub element dawnych kościołów biskupich, w kościołach parafialnych przeważnie tylko chrzcielnica.

BAZYLIKA - w sensie architektonicznym - kościół wielonawowy (nawa główna wyższa od naw bocznych).

BASILICA MINOR - tytuł nadawany znaczniejszym kościołom.

BEATYFIKACJA - uznanie za błogosławioną, osobę zmarłą w opinii świętości (poprzedzone procesem beatyfikacyjnym).

BENEDYKCJONAŁ - księga zawierająca błogosławieństwa osób oraz poświęcenia rzeczy i miejsc służących człowiekowi.

BIBLIA - Pismo Święte - zbiór ksiąg napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego zawierających słowo skierowane do ludzi przez Boga.

BIERZMOWANIE - sakrament wtajemniczenia chrześcijańskiego, w którym człowiek otrzymuje w szczególny sposób Ducha Świętego.

BINACJA - dwukrotne odprawianie Mszy Świętej jednego dnia (prawa binacji udziela Biskup).

BIRET - nakrycie głowy duchownych katolickich.

BISKUP - zwierzchnik Kościoła lokalnego (diecezji), który przewodniczy wspólnocie wiernych mocą bezpośredniego apostolskiego pełnomocnictwa.

BŁOGOSŁAWIEŃSTWO - życzenie uzyskania specjalnej przychylności Bożej dla jednostki, wspólnoty lub rzeczy przez odpowiednie słowa i towarzyszące im gesty sakralne, modlitwa nad rzeczą lub osobą w celu uproszenia pomocy od Boga.

BREWIARZ - księga do odprawiania modlitwy uświęcenia dnia (liturgii godzin) przez duchownych i świeckich.

BURSA - sztywna torebka do zawieszenia na szyi, na naczynie z Komunią chorych.

Litera "C''

CAŁUN - szata, w którą owinięte było ciało Chrystusa złożonego w grobie, na której w cudowny sposób odbiła się postać Chrystusa.

CARITAS - czynne praktykowanie chrześcijańskiej miłości bliźniego lub organizacja dobroczynna działająca w Kościele.

CELEBRANS - osoba przewodnicząca zgromadzeniu liturgicznemu (najczęściej kapłan).

CELEBRET - list polecający Stolicy Apostolskiej, biskupa lub przełożonego, potwierdzające brak przeszkód do odprawiania Mszy Świętej przez kapłana, którego dotyczy.

CELIBAT - zobowiązanie kapłańskie do pozostania w stanie bezżennym.

CEREMONIARZ - osoba przygotowująca i koordynująca różne posługi oraz dbająca o spokojny, harmonijny przebieg uroczystości.

CEROFERARIUSZ - ministrant światła.

CHARYZMAT - szczególne dary od Boga, uzdalniające człowieka do posługiwania w Kościele, udzielone dla dobra nie tyle obdarowanego, co dla dobra innych.

CHORAŁ - oficjalny śpiew Kościoła (jednogłosowy), lub księga zawierająca śpiewy liturgiczne.

CHRZCIELNICA - naczynie z kamienia, metalu lub drewna, w którym przechowuje się wodę do chrztu, jest ona symbolem odrodzenia z wody i z Ducha Świętego.

CHRZEST - pierwszy i najpotrzebniejszy sakrament, uwalnia od grzechu pierworodnego i wszystkich innych grzechów i włącza do Kościoła.

CHRZEŚCIJAŃSTWO - religia założona przez Jezusa Chrystusa. W ciągu wieków swej historii rozpadło się na: Katolicyzm, Prawosławie, Protestantyzm.

CIBORIUM - puszka na komunikanty.

CIEMNICA - miejsce w kościele gdzie przechowuje się Najświętszy Sakrament w noc z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek.

CINGULUM - sznur służący do przepasywania alby, element stroju liturgicznego. Przypomina powściągliwość w życiu, którą powinien odznaczać się kapłan.

CNOTA - właściwa postawa wobec Boga, bliźnich i samego siebie lub stała skłonność do powtarzania dobrych uczynków.

CREDENTIA - zob. kredencja.

CREDO - wyznanie wiary (łac. credo - wierzę).

CUDA - nadzwyczajne zjawiska o charakterze religijnym przekraczające naturalne prawa.

CUSTODIA /kustodia/ - naczynie, w którym przechowuje się Najświętszą Hostię do wystawienia w monstrancji.

CYBORIUM - puszka (naczynie) do przechowywania Eucharystii pod postacią chleba.

Litera "D"

DALMATYKA - jest szatą własną diakona. Wkłada ją na albę i stułę. Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmacja, od której wzięła nazwę. Jest znakiem urzędu, zaszczytu diakona usługującego Chrystusowi Eucharystycznemu. Modlitwa kościelna przedstawia ją jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości.

DARY OFIARNE - rzeczy i akty wewnętrzne, które człowiek składa Bogu w czasie Mszy Świętej. Przede wszystkim są to dary chleba i wina, które oznaczają wszelką ofiarę człowieka.

DEO GRATIAS - "Bogu niech będą dzięki".

DIAKON - Pomocnik kapłana, który na mocy swoich święceń może udzielać sakramentu chrztu, chować zmarłych, błogosławić małżeństwa i rozdzielać Komunię Świętą "Stali diakoni" mogą być ludźmi żonatymi.

DIASPORA - Miejsce, gdzie "rozproszeni" katolicy żyją pośród większej wspólnoty ludzi innego wyznania.

DNI BŁAGALNE - należą do nich: dzień św. Marka Ewangelisty (25 kwietnia) i trzy dni przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego (Dni Krzyżowe). W dni błagalne urządzano procesje w kierunku pól, ze śpiewem litanii do Wszystkich Świętych, dla wyproszenia u Boga dobrych zbiorów.

DNI KWARTALNE - znane są w liturgii rzymskiej od czasów starożytnych. Należą do nich środy, piątki i soboty: pierwszego tygodnia wielkiego postu; tygodnia po Zielonych Świątkach; tygodnia po Podwyższeniu Krzyża i trzeciego tygodnia adwentu. Każdy z tych tygodni przypada na początek poszczególnych pór roku i dlatego nazwano je dniami kwartalnymi (quattuor tempora). Polska nazwa ("Suchedni") wywodzi się od zachowywania postu w te dni. W języku staropolskim "suszyć" = "pościć" - suchedni = postne dni.

DOGMAT - Prawda religijna, którą Kościół podaje do wierzenia jako nieomylną.

DOMINUS VOBISCUM! - "Pan z wami".

DOKSOLOGIA - hymn pochwalny na cześć Boga w Trójcy Jedynego (doksa = chwalą).

DZIEKAN - Ksiądz stojący na czele księży pracujących w jednym dekanacie (zwykle 10 parafii).

DZWONKI OŁTARZOWE - zwracają uwagę wiernych na zmianę postawy liturgicznej, zwołują lud i wielbią dźwiękiem Boga.

Litera "E"

EKSKOMUNIKA - Ciężka kara kościelna polegająca na wyłączeniu katolika ze wspólnoty Kościoła.

EPISKOPALIA - Insygnia władzy biskupiej (mitra i pastorał).

EPISTOŁA - Czytanie przed Ewangelią wzięte ze Starego Testamentu lub Listów Apostolskich.

ESCHATOLOGIA - (grec. Eschaton = ostateczny) ogół poglądów o przeznaczeniu świata i celu ostatecznym, o losach pośmiertnych człowieka.

ESCHATON - najwyższa, ostateczna rzeczywistość, rzeczywistość Chrystusa jako „ostatecznego Adama" (eschaton Adam) Skrycie obecna w Kościele jako tajemnica Zmartwychwstałego, objawi się ona w pełni przy ponownym przyjściu Chrystusa.

ET CUM SPIRITU TUO - "I z duchem twoim".

EUCHARYSTIA - Dziękczynienie (Msza Święta), także: Najświętszy Sakrament przechowywany w tabernakulum.

EWANGELIARZ - księga liturgiczna zawierająca wybrane na poszczególne dni teksty Ewangelii.

EXULTET - Uroczysta pieśń wykonywana podczas liturgii Wielkiej Soboty.

Litera "F"

FRESKI - Malowidła naścienne wykonywane na mokrym jeszcze tynku

Litera "G"

GLORIA IN EXCELSIS DEO! - "Chwała na wysokości Bogu".

GRZECH - To bunt przeciwko przykazaniom Bożym i nieprzestrzeganie ich. Przez grzech człowiek świadomie oddziela się od Bożej miłości. Jego więź z Bogiem i Kościołem zostaje zakłócona. Pomimo to Bóg kocha człowieka i oczekuje jego powrotu. Ten powrót (nawrócenie) może się dokonać przez pokutę. Człowiek wie w sumieniu, czego Bóg od niego żąda. Jeżeli decyduje się postąpić wbrew sumieniu, wówczas popełnia grzech.

Litera "H"

HAGGADA - dłuższa modlitwa dziękczynna, kończąca ucztę paschalną u Izraelitów. Jej treścią było przypominanie dobrodziejstw dokonanych przez Boga w historii świętej i składanie Mu za nie dziękczynienia. Modlitwę tę łatwo można było zmienić na chrześcijańską modlitwę eucharystyczną (Kanon Rzymski).

HEORTOLOGIA - (od grec. heorte = święto) to nauka o pochodzeniu i znaczeniu świąt chrześcijańskich całego roku kościelnego. Bada je w aspekcie historycznym, teologiczno-liturgicznym, duszpasterskim i moralno-ascetycznym.

HEREZJA - (łacińskie hairesis - branie dla siebie) to uznane przez Kościół za sprzeczne poglądy religijne głoszone przez pojedyncze osoby lub grupy społeczne. W Kościele Katolickim herezje były zwalczane przez inkwizycję, a ich głoszenie groziło sankcjami np. ekskomuniką.

HEZYCHAZM - (grec. Hezyhia = spokój) szkoła ascezy i mistycznego zjednoczenia z Bogiem.

HOMILIA - (kazanie) jest to słowo kapłana skierowane do wiernych na tle usłyszanych czytań biblijnych.

HOSANNA - Okrzyk ten wznosili ludzie, gdy Chrystus wjeżdżał do Jerozolimy. Podczas Mszy Świętej znajduje on odzwierciedlenie w śpiewie "sanctus", co znaczy tyle, co "święty" lub "Pomóż Panie!"

HOSTIA - chleb niekwaszony (przaśny) złożony we Mszy Świętej jako dar ofiarny i przemieniony następnie słowami przeistoczenia w Ciało Jezusa, ma kształt krążka opłatka.

HUMERAŁ - jest to biała chusta okrywająca szyję i ramiona kapłana. Wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych.

HYMN - uroczysta pieśń śpiewana na cześć Boga lub świętych.

Litera "I"

IHS - są to trzy pierwsze litery imienia Jezus pisanego w języku greckim.

IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTUS - "W Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego".

INRI - "Jezus z Nazaretu, król żydowski". Napis ten umieszczony był na tabliczce wiszącej na krzyżu Chrystusa.

INTENCJA MSZALNA - gdy wierzący zamawia Mszę Świętą podaje jakąś prośbę - mówi, o co pragnie, by się modlić

ITE MISSA EST! - "Idźcie w pokoju Chrystusa!" (dosłownie: Idźcie, ofiara spełniona)

Litera "J"

JASEŁKA - Nazwa ta pochodzi od staropolskiego sowa "jasła", a są to przedstawienia teatralne, których treść stanowią wydarzenia związane z Bożym Narodzeniem.

JUTRZNIA - nabożeństwo poranne poprzedzające Liturgię, zawiera kanon składający się z 9 pieśni.

Litera "K"

KADZIELNICA - czyli trybularz, używana od IV wieku w liturgii, składa się z czaszy i ruchomej kopułki podnoszonej na łańcuszkach.

KANCJONAŁ - (łac. cantionale) zbiór śpiewów religijnych; śpiewnik kościelny.

KANON - Najważniejsza część Mszy Świętej ze słowami przeistoczenia, nazywana także "Pierwszą Modlitwą Eucharystyczną", także: pieśń wykonywana przez wiele głosów, jeden po drugim.

KANTOR - wykonuje śpiewy podczas liturgii, psalmy, pieśni. Prowadzi wspólny śpiew.

KAPA - to szata liturgiczna używana w czasie nabożeństw, podczas udzielania sakramentów poza Mszą Świętą i podczas procesji.

KAPITULUM - to krótkie czytanie z Pisma Świętego podczas Nieszporów.

KAPŁAN - w kościele katolickim: duchowny mający święcenia uprawniające do odprawiania Mszy i udzielania sakramentów. Funkcje te nadają mu rolę pośrednika między Bogiem a ludźmi.

KATAKUMBY - podziemne chodniki z grobowcami, w których chowani byli zmarli chrześcijanie w czasach Cesarstwa Rzymskiego.

KATECHUMEN - kandydat do chrztu. Aby to się stało musi poznać podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej. W tym celu uczęszcza na katechezy, zaś czas tego przygotowania nazwano katechumenatem.

KAZALNICA - zob. ambona.

KAZANIE - zob. homilia.

KIELICH - jest to naczynie liturgiczne, w którym w czasie Mszy Świętej składa się wino do konsekracji.

KLER - jest to wspólne określenie osób, które jako diakon, kapłan czy biskup zostają przez sakrament święceń przeznaczone do posługi ludowi Bożemu w Kościele lokalnym. Włączenie (inkardynacja) do kleru tego Kościoła następuje przez święcenia diakonatu.

KŁAMSTWO - jest to umyślne powiedzenie nieprawdy. Zakaz mówienia nieprawdy zawarty jest w ósmym przykazaniu: "Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu" tzn. musisz zawsze mówić prawdę.

KOLEKTA - modlitwa kończąca Obrzędy Wstępne Mszy Świętej, modlitwa końcowa w Jutrzni, Nieszporach i Godzinie Czytań, a także ofiary pieniężne składane przez wiernych podczas Mszy Świętej.

KOLĘDY - są to pieśni śpiewane w okresie Bożego Narodzenia, wiążące się tematycznie z narodzeniem Jezusa Chrystusa.

KOMPLETA - modlitwa wieczorna kościoła.

KOMUNIA ŚWIĘTA - (z łacińskiego słowa communio znaczy uczestnictwo, wspólność, zjednoczenie), przyjęcie Eucharystii podczas Mszy Świętej. Jest ona umocnieniem i siłą dla naszego życia.

KOMŻA - krótsza szata liturgiczna, zawsze koloru białego; od IX wieku strój ministranta.

KONFESJONAŁ - miejsce sprawowania sakramentu pokuty.

KONGRES EUCHARYSTYCZNY - zgromadzenia katolików (o charakterze wybitnie masowym), organizowane w skali międzynarodowej, krajowej i regionalnej; ma na celu umocnienie i zdynamizowanie więzi osobowej z Chrystusem dzięki pogłębianiu tajemnicy Eucharystii, głównie w jej aspekcie egzystencjalnym (związek z życiem ludzkim), przez wykłady, seminaria i dyskusje oraz adorację Najświętszego Sakramentu.

KONWERTYTA - człowiek powracający do wspólnoty wierzących.

KORPORAŁ - płótno, na którym rozkłada się naczynia liturgiczne (tj. kielich, patena, monstrancja).

KOŚCIÓŁ - jest świątynią chrześcijańską wzniesioną dla stałych potrzeb kultu publicznego. Sam budynek kościelny przez swoje usytuowanie, rozmiary i swoisty kształt, z daleka zwraca na siebie uwagę. Jest on znakiem mówiącym o tym, że okoliczni mieszkańcy są ludźmi wierzącymi i gromadzą się w nim dla sprawowania Eucharystii pod przewodnictwem kapłana, a także dla przyjmowania sakramentów, słuchania słowa Bożego i wspólnej modlitwy.

KREDENCJA - stolik na naczynia liturgiczne, takie jak: kielich z bielizną kielichową (korporał, palka, puryfikaterz, welon), puszki z komunikantami, ampułki z wodą i winem, lawaterz, tacę do lavabo, ręczniczki, tacę na piuskę.

KROPIDŁO - Przedmiot, przy pomocy którego kapłan kropi wiernych wodą święconą.

KRUCYFERARIUSZ - ministrant krzyża.

KRZYŻ PROCESYJNY - krzyż przeznaczony do noszenia w czasie procesji.

KRZYŻMO - olej święty używany podczas chrztu i bierzmowania. Stanowi go mieszanina oliwy z oliwek i balsamu.

KUSTODIA -jest to mała puszka, w niej przechowuje się Najświętszą Hostię przeznaczoną do monstrancji.

KYRIE ELEJSON! - "Panie, zmiłuj się!"

Litera "L"

LAVABO - (łac. lavabo "umyję" od lavare) obrzęd obmycia rąk przez kapłana podczas przygotowania darów.

LAWATERZ - naczynie w formie dzbanka, używane podczas obrzędu lavabo w czasie przygotowania darów.

LEKCJONARZ - księga zawierająca czytania mszalne.

LEKTOR - czytający czytanie podczas Mszy Świętej.

LITURGIA -z grec. leiturgon, to znaczy "dzieło wspólne".

LUNA - (melchizedek) półksiężyc do Najświętszej Hostii w monstrancji

Litera "Ł"

ŁÓDKA - naczynie należące do kadzielnicy, zawierające ziarenka kadzidła.

Litera "M"

MANDATUM - liturgiczny obrzęd umycia nóg w podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek. Główny celebrans umywa nogi dwunastu mężczyznom na pamiątkę umycia przez Chrystusa nóg dwunastu Apostołom w Wieczerniku.

MEDYTACJA - to pobożne rozmyślanie o Bogu, życiu Jezusa, Matce Bożej, połączone z wprowadzeniem praktycznych i konkretnych życiowych wniosków.

MELCHIZEDEK - zob. luna.

MIŁOŚĆ - to największe przykazanie ustanowione przez Boga, to sens i wartość jaką doświadczamy najpierw dzięki rodzicom, a potem w kontaktach z bliźnimi.

MINISTRANT - członek ludu Bożego, który w czasie sprawowania liturgicznych obrzędów spełnia posługę pomocniczą w sposób określony przepisami Kościoła.

MISTYCYZM - prąd religijno-filozoficzny, uznający możliwość ponadzmysłowego, bezpośredniego kontaktu duszy człowieka z Bogiem.

MITRA - nakrycie głowy biskupa używane podczas sprawowania czynności liturgicznych.

MODLITWA POWSZECHNA - jest to szczególna forma modlitwy błagalnej. Zanoszą ją do Boga wierni i kapłan obecni na Mszy Świętej. Następuje ona po kazaniu lub homilii w dni powszednie, a w niedzielę i święta po wyznaniu wiary. W modlitwie tej prosimy w różnych potrzebach Kościoła, w intencjach papieża i kapłanów, w intencjach społecznych, za chorych, cierpiących, zmarłych, obecnych na Mszy Świętej itp.

MONSTRANCJA - przedmiot liturgiczny, w którym umieszcza się Hostię celem adoracji lub procesji.

MSZAŁ RZYMSKI - księga dla celebransa, zawierająca modlitwy mszalne na wszystkie dni roku liturgicznego

Litera "N"

NAVIS - zob. łódka.

NAWA - (łac. navis - okręt) - nawiązuje do łodzi św. Piotra, stanowiącej obraz całego Kościoła - ludu Bożego. Jest to środkowa część kościoła łącząca przedsionek z prezbiterium.

NAWIKULARIUSZ - ministrant niosący łódkę z kadzidłem.

NEOPREZBITER - kapłan, który niedawno przyjął święcenia kapłańskie.

NIEDZIELA PALMOWA - Jest to ostatnia niedziela przed Wielkanocą, która rozpoczyna Wielki Tydzień. Nazwa jej związana jest z pamiątką uroczystego wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy, w czasie którego rzucano na drogę, pod nogi Jezusa, gałązki palmowe. Ta niedziela nosi też nazwę Męki Pańskiej.

NIGRYKI to tekst obrzędów, zawarty w księgach liturgicznych - w odróżnieniu od rubryk, nie są to przepisy liturgiczne, ale zasadnicza treść obrzędów.

NOWICJAT - (łac. novicius od novus tzn. nowy) Jest to wstępny okres formacji, który muszą przejść kandydaci do zakonu lub zgromadzenia zakonnego. Przygotowuje on bezpośrednio do złożenia ślubów zakonnych. Celem jego jest głębsze poznanie wybranego zgromadzenia i upewnienie się co do słuszności wybranej drogi. Nowicjat trwa rok lub dwa lata. Jest poprzedzony kandydaturą lub postulatem.

Litera "O"

ODPUST - za popełnione grzechy czeka człowieka tzw. kara doczesna, którą musi, ponieść za życia lub po śmierci w czyśćcu. Odpust jest darowaniem tej kary. Można go uzyskać przez wypełnienie określonych warunków (odmówienie modlitw i spełnienie dobrych czynów). Jest to często związane z jakimś miejscem lub dniem (np. modlitwa za zmarłych w Zaduszki).

ODPUST PARAFIALNY - uroczystość, w której parafia w sposób szczególny czci swego Patrona.

OFFERTORIUM - (łac. offero - przynoszę) synonimiczna nazwa obrzędu przygotowania darów.

OKTAWA - osiem dni po wielkim święcie kościelnym.

OŁTARZ - jest to stół, na którym składa się Najświętszą Ofiarę i przy którym rozdziela się Ciało Pańskie.

OMOFOR - (grec. Omophorion) najważniejsza część szat biskupich, przypomina szal.

ORACJA - uroczysta modlitwa odmawiana przez kapłana w imieniu wiernych.

ORGANY - są instrumentem dętym, klawiszowym. Organy przeznaczone do użytku liturgicznego winny być artystycznie wykonane i zaopatrzone w te głosy, które są odpowiednie do użytku kościelnego. Jako instrument bardzo złożony, z którego wydobywa się wzruszające melodie i harmonie, organy są symbolem uporządkowanego życia duchowego człowieka, harmonizującego z wymogami Ewangelii.

ORNAT - wierzchnia ozdobna szata liturgiczna kapłana odprawiającego Mszę Świętą.


Litera "P"

PALIUSZ - jest to biała taśma wełniana, szeroka około siedem centymetrów. Paliusz jest znakiem bardziej rozległej władzy duchowej arcybiskupa metropolity.Ma ona kształt naszyjnika o dwóch dodanych końcach, z których jeden opada na piersi, a drugi na plecy. Paliusz zdobi sześć czarnych krzyżyków. Jest też napomnieniem dla niego, aby przekazanej władzy używał na wzór Chrystusa - dobrego pasterza.
PALKA - chusta w kształcie kwadratu, usztywniona, służąca do nakrywania kielicha.

PAPIEŻ - jest najwyższym zwierzchnikiem i głową Kościoła Katolickiego, biskupem Rzymu. Papież sprawuje najwyższą władzę w Kościele, a przysługujące mu uprawnienia składają się na tzw. prymat papieski. Wybierany jest przez kardynałów zebranych na Konklawe.

PARAMETRY LITURGICZNE - przedmioty stosowane w liturgii, nierzadko posiadają wysoką wartość artystyczną oraz historyczną. Zaliczamy do nich naczynia liturgiczne, szaty liturgiczne i bieliznę liturgiczną.

PARUZJA - (grec. Parusija) ponowne przyjście Chrystusa w chwale.

PASCHAŁ - świeca symbolizująca Zmartwychwstałego Chrystusa.

PASJA - (łac. passio znaczy męka) jest to łacińska nazwa Męki Pańskiej. Również pasją nazywamy opis Męki Pana Jezusa podany przez czterech Ewangelistów, a czytany w Niedzielę Palmową i Wielki Piątek.

PASTERKA - to Msza Święta odprawiana o północy w święto Bożego Narodzenia. Treść formularza mszalnego przypomina scenę wezwania pasterzy do stajenki betlejemskiej przez aniołów obwieszczających narodzenie Jezusa.

PASTORAŁ - ozdobna laska używana przez biskupa jako symbol posługi pasterskiej otrzymanej od Chrystusa.

PATENA - naczynie liturgiczne, na którym składa się w czasie Mszy Świętej chleb do konsekracji.

PATER NOSTER - "Ojcze Nasz".

PEKTORAŁ - ozdobny krzyż z szlachetnego metalu, zawierający relikwie, Ponieważ mieści on w sobie relikwie świętych męczenników, dlatego stał się on znakiem zwycięstwa nad cierpieniami, nawet nad śmiercią.

PIERŚCIEŃ BISKUPI - jest on symbolem pieczęci prawdziwej wiary i symbolem zaślubin biskupa z jego diecezją.

PIETA - to termin używany przede wszystkim w sztuce, ale także w Kościele. Określa on wizerunek Matki Bożej trzymającej na kolanach ciało swojego Syna zdjęte z krzyża. Najsławniejsza pieta wykonana z białego marmuru przez Michała Anioła znajduje się w Rzymie w Bazylice św. Piotra.

PIUSKA - mała, okrągła czapeczka, noszona przez duchownych katolickich na szczycie głowy. Zasadniczo fioletowa dla biskupów i arcybiskupów, czerwona dla kardynałów, biała dla papieża. Piuski noszą również niektóre zakony w kolorach określonych przez konstytucje zakonne; dawniej nosili również duchowni diecezjalni.

POKORA - jest to podstawa prawdy, polegająca na nie przecenianiu siebie, nie wywyższaniu nad innych, ale na uznaniu wartości ludzi i gotowości służby. Jednocześnie pokora jest realnym spojrzeniem na wartości postrzegane w sobie i postawą wdzięczności za nie wobec Boga, który jest dawcą wszelkich zdolności.

PONTYFIKAŁ - księga, która zawiera sposób odprawiania liturgii i nabożeństw przez biskupa.

PONTYFIKAT - jest to okres rządów jednego papieża.

PORTATYL - przenośny kamień z wmurowanymi relikwiami jakiegoś świętego; dawniej niezbędny do odprawienia Mszy Świętej.

POSTULAT - czas poprzedzający nowicjat w klasztorach. Jest to okres wstępnego rozeznania powołania zakonnego.

PREFACJA - zmienna, pierwsza część Modlitwy Eucharystycznej, kończy się śpiewem "Sanctus".

PREZBITERIUM - część kościoła, w której znajduje się ołtarz główny.

PROCESJA - uroczysty pochód religijny połączony ze śpiewem.

PROSTRACJA - leżenie krzyżem, rzucenie się na twarz.

PRYMAT - jest to ogół władzy przysługujący papieżowi jako zwierzchnikowi Kościoła Katolickiego. Prymat papieski został określony na Soborze Watykańskim I-ym w 1870 r., który orzekł, że papież posiada pełną, najwyższą i bezpośrednią władzę w Kościele.

PRYMICJA - pierwsza Msza Święta sprawowana przez neoprezbitera w rodzinnej parafii.

PRZEOR - przełożony klasztoru - wspólnoty zakonnej.

PURYFIKATERZ - ręczniczek do wytarcia kielicha.

PUSTELNIK - człowiek żyjący w odosobnieniu i oddający się modlitwie, kontemplacji i ascezie. Jego życie jest bardzo trudne i wymaga ogromnego poświęcenia i zaparcia się siebie. Żyjąc często w prymitywnych warunkach i skrajnym ubóstwie, jest na co dzień zdany tylko na siebie. Podejmuje się tego, aby szybciej dojść do doskonałości.

PUSZKA - zob. cyborium.

PYCHA - wada przeciwna pokorze, polegająca na chęci wywyższania się nad innymi. Jest jednym z grzechów głównych, gdyż stanowi źródło i przyczynę innych wad i grzechów.

Litera "R"

REKOLEKCJE - to kilka dni w sposób szczególny poświęconych Bogu, w których podejmujemy refleksje nad wiarą, modlitwą, miłością do Boga i sprawami dotyczącymi życia religijnego. Pomocą tej refleksji jest słuchanie głoszących przez rekolekcjonistę nauk. Rekolekcje kończą się zazwyczaj przystąpieniem do sakramentu pokuty i Komunii Świętą.

RELIGIJNOŚĆ - gorliwość w wyznawaniu wiary, wyrażająca się w życiu zgodnym z Ewangelią, posłuszeństwie przykazaniom, żywym uczestnictwie w nabożeństwach, szczególnie we Mszy Świętej i przyjmowaniu Komunii Świętej.

RELIKWIARZ - ozdobne naczynie, w którym przechowuje się relikwie.

RELIKWIE - cząstki kości Świętych Pańskich lub przedmioty, które miały styczność z Chrystusem Panem albo Świętymi.

REQUIEM - uroczysta Msza Święta pogrzebowa.

RESPONSORIUM - powtarzane wersety psalmu stanowiące odpowiedź człowieka na Słowo Boże.

ROK LITURGICZNY - jest on wspomnieniem i przeżywaniem zbawczych dzieł Boga dokonanych głównie przez Jezusa Chrystusa. Rozpoczyna się od I Niedzieli Adwentu. Rok Kościelny nazywany bywa również Rokiem Pańskim lub Rokiem Zbawienia.

RORATKA - to duża świeca stawiana obok ołtarza, ozdobiona białą lub niebieską wstążką symbolizującą Maryję. Roratkę zapala się tylko podczas rorat.

RORATY - śpiew na wyjście Mszy Świętej wotywnej o Matce Bożej w Adwencie rozpoczyna się od słów: "Rorate caeli desuper" - Spuście rosę niebiosa z góry". Stąd Mszę Świętą o Matce Bożej w Adwencie nazwano Roratami. Kościół na początku tej Mszy św. pogrążony jest w ciemnościach. Pala się jedynie świece i lampiony. Dopiero po akcie pokutnym, na śpiew "Chwała na wysokości Bogu..." zapala się wszystkie światła w kościele. Dekoracja Rorat przypomina zbliżanie się do uroczystości Bożego Narodzenia.

RUBRYKI - przepisy zawarte w księgach liturgicznych, dotyczące wykonywania poszczególnych obrzędów. Nazwa ta pochodzi od wyrazu łacińskiego ruber (ruber, rubra, rubrum) = czerwony. W dawnych rękopisach teksty modlitw pisano czarnym, a objaśnienia czerwonym kolorem. Od XI w. stało się to regułą, przestrzeganą do dnia dzisiejszego.

RYNGRAF - wypukła tabliczka z wizerunkiem Najświętszej Maryi Panny lub świętego patrona. Dawniej nosili je rycerze na zbroi albo pod nią, potem wieszano je w domach jako znak wiary.

RYTUAŁ - zawiera on przepisy wraz z modlitwami i obrzędami, które odnoszą się do sprawowania sakramentów świętych i sakramentaliów.


Litera "S"

SANCTISSIMUM - łacińska nazwa Najświętszego Sakramentu.

SANCTUS - "święty".

SEDILIA - siedzenie dla celebransa i tych, którzy mu usługują. Znajdują się w pobliżu Ołtarza.

SŁUŻBA LITURGICZNA - zespół ludzi, chłopców i dziewcząt, którzy w czasie sprawowania liturgicznych obrzędów spełniają posługę w sposób określony przepisami Kościoła.

SPOWIEDŹ - sakrament pojednania z Bogiem. W sakramencie tym zostają nam przez kapłana (spowiednika) w imieniu Boga odpuszczone grzechy, które wyznaliśmy (absolucja).

STUŁA - część stroju liturgicznego - znak władzy kapłańskiej.

STYPENDIUM MSZALNE - ofiara pieniężna składana podczas zamawiania Mszy Świętej.

SUMIENIE - zdolność wewnętrzna człowieka do rozróżniania między dobrem i złem. Tę zdolność trzeba w sobie wykształcić. Prawidłowo ukształtowane sumienie mówi człowiekowi, że powinien czynić dobro, a unikać zła. Dla chrześcijan pomocą jest w tym względzie pełnienie woli Bożej, która powinna być dla nich miarą wszelkich czynów.

SUPLIKACJA - uroczyste wezwanie zaczynające się od słów: "Święty Boże, Święty Mocny...", w czasie którego lud prosi Boga o opiekę we wszystkich trudnościach i przeciwnościach naszego życia takich jak głód, wojny, powodzie, pożary, oraz o Bożą litość nad modlącymi się tym śpiewem.

SUTANNA - długi czarny strój kapłański.

SYNERGIZM - (grec. synergos = współtowarzysz) doktryna teologiczna, według której do zbawienia niezbędne jest współdziałanie łaski bożej i woli człowieka.

SZABAT - siódmy dzień tygodnia u Żydów - dzień odpoczynku.

Litera "Ś"

ŚWIATŁO - szczególny symbol Bóstwa Chrystusa. Pismo Święte nazywa Boga światłością (1 J 1,5) i źródłem światła (Ps 35,10).

ŚWIĄTYNIA - miejsce gdzie Bóg jest szczególnie obecny i czczony.

Litera "T"

TABERNAKULUM - miejsce w kościele, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament.

TIARA - papieska korona, składająca się z trzech diademów (z tego powodu zwana też triregnum), wysadzana kamieniami szlachetnymi i perłami, ozdobiona na szczycie małym krzyżem.

TONSURA - usunięcie włosów z czyjejś głowy, aby wyrazić, że jest on oddzielony od świata i całkowicie oddany Bogu; jest to symbol, który odnajdujemy nie tylko w chrześcijaństwie, ale także w innych religiach, np. w buddyzmie.

TORA - Pięcioksiąg Mojżesza czyli 5 początkowych ksiąg Starego Testamentu: Księga Rodzaju (Genesis), Księga Wyjścia (Exodus), Kapłaństwa (Leviticus), Liczb (Numeri), Powtórzonego Prawa (Deuteronomium).

TRIDUUM PASCHALNE - trzy dni, w których obchodzi się pamiątkę męki, śmierci, pogrzebu i zmartwychwstania Chrystusa Pana.

TRYBULARZ - używana w kościele kadzielnica, do której na rozżarzone węgle sypie się kadzidło (mieszanka pachnących żywic, ziół i kwiatów).

TURYFERARIUSZ - ministrant niosący trybularz.

Litera "U"

UMYCIE NÓG - zob. mandatum

Litera "V"

VASKULUM - naczynie z wodą do przepłukiwania palców po komunikowaniu.

VELUM - zob. welon

Litera "W"

WELON - okrycie wierzchnie celebransa w czasie uroczystego błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem.

WELON NA KIELICH - tkanina (chusta), którą nakryty jest kielich do momentu przygotowania darów ofiarnych; ponownie kielich nakrywa się tym welonem po Komunii Świętej.

WIARA - uznanie za prawdę czegoś, czego osobiście sprawdzić nie można. Podstawą wiary jest zaufanie do tego, kto przekazuje prawdę. Jest ona cnotą, dzięki której człowiek bez wątpliwości wierzy w Boga. Przede wszystkim jest łaską Boga darmo daną człowiekowi. Jest odpowiedzią na miłość Boga.

WIECZERZA WIGILIJNA - (łac. vigilia - wolne czuwanie) to wieczerza spożywana tradycyjnie w przeddzień Bożego Narodzenia.

WIECZNA LAMPKA - jest znakiem obecności Eucharystii w tabernakulum. Wskazuje na obecność Chrystusa. Światło to przypomina Go jako wieczną światłość. Początkowo była to lampka oliwna. Z czasem została ona zamieniona ze względów praktycznych w lampkę elektryczną, co jednak w pewien sposób wypacza jej sens.

WIELKANOC - najstarsze i największe święto chrześcijańskie. W tym dniu przypominamy sobie, że po śmierci zmartwychwstaniemy podobnie jak zmartwychwstał Chrystus.

WIELKA SOBOTA - w tym dniu wspominamy dzień, w którym Pan Jezus spoczywał w grobie. Spotykamy się na modlitwie u Grobu Pańskiego i tradycyjnie święcimy potrawy wielkanocne. Wieczorem odprawiana jest Msza, zwana Wigilią Paschalną, która należy już do Niedzieli Zmartwychwstania.

WIELKI CZWARTEK - czwartek przed Wielkanocą (pierwszy dzień Triduum Paschalnego). Wieczorna Msza Święta zwana Mszą Wieczerzy Pańskiej jest pamiątką ustanowienia Sakramentu Eucharystii przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy.

WIELKI PIĄTEK - jest dniem męki i śmierci Chrystusa, dniem smutku i żałoby, dlatego obowiązuje nas post ścisły. W tym dniu nie odprawia się Mszy Świętej natomiast jest odprawiane Nabożeństwo Męki Pańskiej, które kończy się uroczystym przeniesieniem Najświętszego Sakramentu do Kaplicy zwanej Grobem Pańskim.

WIELKI TYDZIEŃ - Ostatni tydzień wielkiego postu, w którym przeżywamy wydarzenia związane z męką i śmiercią Chrystusa. Rozpoczyna się on Niedzielą Palmową.

WIERNOŚĆ SŁOWU - dobry ministrant to taki, który w życiu codziennym dotrzymuje Panu Bogu i ludziom obiecanego słowa.

WIGILIA - dzień poprzedzający duże święto kościelne, np. Wigilia Bożego Narodzenia.

WODA ŚWIĘCONA - jest wodą pobłogosławioną przez kapłana, przeznaczoną do czynności liturgicznych.

WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH - uroczystość obchodzona 1 listopada. Wspominamy w niej wszystkich zmarłych znanych i nieznanych, którzy jako święci żyją z Bogiem w niebie.

WULGATA - łaciński przekład Biblii dokonany przez św. Hieronima w IV wieku na polecenie papieża. Z tego tekstu Biblię na język polski przełożył w XVI wieku ks. Jakub Wujek. Był to oficjalny tekst Pisma Świętego używany w Polsce aż do Soboru Watykańskiego II.


Litera "Z"

ZAKRYSTIA - pomieszczenie (część kościoła!!!), w którym ministranci i celebransi przygotowują się do Mszy Świętej, a także przechowuje się tam wszystkie naczynia i szaty liturgiczne.

ZGROMADZENIE LITURGICZNE - zebranie się razem wiernych dla sprawowania czynności liturgicznych pod przewodnictwem przedstawiciela hierarchii kościelnej. Zgromadzenie liturgiczne jest znakiem obecności Chrystusa w swoim Kościele.

ZŁOŻENIE RĄK - przy modlitwie oznacza wniesienie duszy do Boga i oddanie się Mu się z wiarą.

ZNAK KRZYŻA - najczęściej spotykany znakiem tak w liturgii, jak i poza liturgią. Przypomina dzieło odkupienia dokonane przez Chrystusa na krzyżu (Kol 1,20). Jest symbolem wiary (1 Kor 1,17) i źródłem łask (Ef 2, 16).

ZNIECHĘCENIE - (grec. Akedia) stan znużenia, zobojętnienia, zmęczenie, wyczerpanie. Może stać się etapem duchowego rozwoju.

Źródło: www.bielawa.archidiecezja.wroc.pl